Een overzicht van inzichten uit de oudheid, sociologie, positieve psychologie en neurowetenschap
Eudaimonisme en hedonisme als vertrekpunt
Wanneer we het hebben over ‘geluk’, komen al snel twee klassieke benaderingen naar voren: het eudaimonisme en het hedonisme. Het hedonisme richt zich vooral op het najagen van plezier en het vermijden van pijn. Volgens deze visie is geluk het zo veel mogelijk ervaren van positieve, aangename emoties en het minimaliseren van onprettige gevoelens. Aristoteles (4e eeuw v.Chr.), daarentegen, benadrukte in zijn eudaimonische visie het belang van het ontwikkelen van deugdzaamheid en het optimaal ontplooien van onze talenten en karaktereigenschappen. In plaats van alleen korte pieken van genot te beleven, streefde hij naar een diepe staat van vervulling – eudaimonia – die niet alleen plezierig is, maar ook waardevol en moreel juist.
De hedendaagse psychologie heeft ontdekt dat beide perspectieven relevant kunnen zijn: plezier (hedonia) draagt bij aan ons welzijn, maar duurzaam geluk lijkt meer geworteld in persoonlijke groei, betekenis en relaties met anderen (eudaimonia). In dit artikel combineer ik inzichten uit de sociologie, de positieve psychologie en de neurowetenschap om je te helpen begrijpen hoe je je leven zo kunt inrichten dat je zowel voldoening (eudaimonia) als plezier (hedonia) kunt ervaren.
De sociologische bril: de mens in zijn context
Voordat we de psychologische en biologische kanten van geluk belichten, is het goed om te beseffen dat niemand in een vacuüm leeft. De sociologie benadrukt dat onze normen, waarden en ambities sterk worden beïnvloed door de samenleving om ons heen. Familie, vrienden, culturele verwachtingen, religie, media – al deze factoren kleuren ons idee van wat ‘geluk’ is.
De socioloog Émile Durkheim (1897) liet bijvoorbeeld zien hoe een sterke sociale cohesie, zoals hechte gemeenschappen of gedeelde overtuigingen, een buffer kan zijn tegen gevoelens van zinloosheid. Dat betekent niet dat je altijd klakkeloos moet aannemen wat de omgeving je voorschrijft. Wel is het belangrijk te beseffen dat een goede sociale inbedding – of dat nu in een vriendengroep, een studentenvereniging of een (sport)club is – doorgaans een positieve invloed heeft op je gevoel van welzijn. Mensen zijn immers ‘sociale dieren’, en het gevoel van ergens bij horen kan een diepe bron van geluk en betekenis zijn.
Praktische tip: Kijk naar de netwerken om je heen. Voel je steun, kun je terecht bij anderen, en heb je het gevoel dat je ertoe doet in je sociale omgeving? Zo niet, overweeg dan hoe je nieuwe sociale contacten kunt aangaan of bestaande banden kunt versterken. Vriendschap, gezamenlijkheid en gedeelde doelen kunnen de motor zijn van een plezierig en zinvol leven.
Positieve psychologie
De moderne positieve psychologie bouwt voort op het idee dat we niet alleen moeten kijken naar wat er misgaat in het leven (zoals stoornissen en problemen), maar ook moeten onderzoeken wat zorgt voor floreren en optimal functioneren. Twee grote pijlers in deze stroming zijn het PERMA-model van Martin Seligman en het flow-concept van Mihaly Csikszentmihalyi.
Het PERMA-model
Seligman (2011) onderscheidt vijf elementen die bijdragen aan welzijn:
- Positive Emotions (positieve emoties):
- Denk aan vreugde, dankbaarheid, hoop, liefde. Deze emoties geven kleur aan het leven en hebben een bufferend effect tegen stress.
- Engagement (betrokkenheid):
- Dit verwijst naar het helemaal opgaan in een activiteit. Als je ergens volledig in opgaat, vergeet je de tijd en ervaar je een intens gevoel van focus (daar komt flow om de hoek kijken).
- Relationships (relaties):
- Waardevolle verbindingen met anderen zijn essentieel voor een gezond zelfbeeld en een langdurig geluksgevoel.
- Meaning (zingeving):
- Iets doen dat groter is dan jezelf, bijvoorbeeld bijdragen aan een maatschappelijk doel, spiritualiteit of kunst. Dit aspect sluit nauw aan bij het eudaimonische idee van Aristoteles.
- Accomplishment (prestaties):
- Het gevoel dat je iets hebt neergezet: een diploma, een sportieve prestatie of het beheersen van een nieuwe vaardigheid.
Om je leven zo in te richten dat je welzijn toeneemt, kun je stapsgewijs onderzoeken hoe elk van deze vijf domeinen bijdraagt aan jouw dagelijks geluk. Wat geeft je plezier (P)? Waarin kun je écht opgaan (E)? In welke relaties (R) voel je verbondenheid? Waar haal je betekenis (M) uit? En welke doelen (A) motiveren je?
Flow: de ultieme betrokkenheid
Flow (Csikszentmihalyi, 1990) beschrijft de toestand waarin je volledig opgaat in een activiteit die net uitdagend genoeg is om je vaardigheden te testen, maar niet zo moeilijk dat je gefrustreerd raakt. Tijdens flow:
- Verlies je het besef van tijd.
- Voel je jezelf volledig betrokken en gefocust.
- Ervaar je na afloop vaak een gevoel van voldoening en energie.
Flow kan ontstaan bij allerlei bezigheden: studeren, sporten, muziek maken, tekenen, of zelfs gamen. Het sleutelwoord is ‘autotelisch’: de activiteit is een doel op zich. Je doet het niet alleen om een resultaat te behalen (zoals een cijfer), maar omdat de activiteit op zichzelf voldoening geeft.
Praktische tip: Kijk of je activiteiten kunt vinden die je zo boeien dat je de tijd vergeet en tegelijk ook bijdragen aan de andere aspecten van het PERMA model (betekenis en doelen). Probeer die vaker in te bouwen in je week. Als je bijvoorbeeld merkt dat je in de flow raakt bij het schrijven van een essay, plan dan vaste blokken in voor schrijfwerk. Gaat je hart sneller kloppen van sporten of schilderen? Maak er prioriteit van om daar voldoende tijd voor vrij te maken.
De rol van de neurowetenschap: neurotransmitters en geluk
Naast de psychologische en sociale aspecten van geluk, werpt de neurowetenschap licht op de biologische kant ervan. Onze hersenen hebben specifieke netwerken die positieve gevoelens, motivatie en beloning reguleren.
- Dopamine: Vaak in verband gebracht met het beloningssysteem. Wanneer je iets bereikt of plezier ervaart, komt dopamine vrij, wat leidt tot een gevoel van bevrediging en motivatie om het gedrag te herhalen.
- Serotonine: Speelt een sleutelrol bij stemming en zelfvertrouwen. Een lage serotonineactiviteit wordt in verband gebracht met depressie, terwijl gebalanceerde serotonineniveaus bijdragen aan gevoelens van kalmte en tevredenheid.
- Endorfine: Werkt pijnstillend en kan een euforisch gevoel geven. Na intensief sporten, bijvoorbeeld, maakt je lichaam endorfines aan die zorgen voor een zogenaamde ‘runners high’.
- Oxytocine: Soms het ‘knuffelhormoon’ genoemd. Speelt een rol bij sociale binding, vertrouwen en liefdevolle relaties.
Wanneer je, bijvoorbeeld, een activiteit doet die je in flow brengt en die past bij je intrinsieke motivatie, stimuleer je op natuurlijke wijze de aanmaak van deze neurotransmitters. Een gezonde levensstijl – met voldoende slaap, beweging, voeding en sociale contacten – ondersteunt bovendien het hormonale en neuronale evenwicht. Ook kan regelmatige meditatie of mindfulness leiden tot positieve veranderingen in de hersenen (Davidson & Begley, 2012).
Praktische tip: Zorg voor een goede basis (voeding, beweging, slaap). Zo creëer je de biologische voorwaarden voor stabiliteit en kun je beter gebruikmaken van alle positieve psychologische strategieën.
Hoe richt je jouw leven in op duurzaam geluk?
- Omarm zowel plezier als zingeving
- Geniet van kleine momenten en korte geluksmomenten (hedonisme) én investeer in je persoonlijke groei en deugdzaamheid (eudaimonisme).
- Investeer in sociale relaties
- Zoek je ‘tribe’ en omring je met mensen die je inspireren en steunen. Dit is niet alleen psychologisch weldadig maar stimuleert ook de afgifte van oxytocine en andere ‘gelukshormonen’.
- Ontdek jouw persoonlijke flow-activiteiten
- Experimenteer met nieuwe hobby’s, sport, kunst of studiegebieden. Kom je in een flow, dan is dat een signaal dat deze activiteit aansluit bij jouw sterke kanten of interesses.
- Pas het PERMA-model toe in je dagelijks leven
- Check regelmatig of je voldoende aandacht schenkt aan de vijf domeinen. Overweeg bijvoorbeeld elke week een moment te nemen om te reflecteren op P, E, R, M en A.
- Wees je bewust van de maatschappelijke context
- Kijk kritisch naar welke maatschappelijke normen jou sturen. Haal je oprecht zingeving uit een bepaalde studie of volgen ‘alle anderen’ deze route? Durf te kiezen voor wat écht bij je past.
- Houd rekening met je ‘brein-hygiëne’
- Voldoende slaap, gezonde voeding, regelmatige beweging en afwisseling in je dag zijn onmisbaar voor een goede balans in neurotransmitters. Zonder die basis is het lastig om positieve emoties echt te kunnen voelen en vasthouden.
Conclusie
Geluk is een complex en veelzijdig begrip. Van oudsher (eudaimonisme) weten we dat duurzame voldoening voortkomt uit persoonlijke groei en deugdzaamheid, al kunnen we daarnaast ook veel plezier beleven (hedonisme). De sociologie herinnert ons eraan dat onze sociale omgeving en cultuur een grote rol spelen in hoe we geluk ervaren. De positieve psychologie – met het PERMA-model en het concept van flow – biedt praktische handvatten om concreet te werken aan welzijn en vervulling. Tot slot laat de neurowetenschap ons zien dat geluk ook een biologische component heeft, waarbij neurotransmitters als dopamine, serotonine en oxytocine cruciaal zijn.
Voor jou als student, die voor belangrijke keuzes staat rondom studie, carrière en relaties, is het waardevol om te beseffen dat geluk niet louter een momentopname is, maar een evenwicht tussen plezier, betekenis en sociale verbinding. Het vraagt om een bewuste levensstijl, waarbij je zowel de inzichten uit de klassieke filosofie als de moderne wetenschap meeneemt om een leven te creëren dat écht bij je past.
Referenties
- Aristoteles. (2009). Nicomachean ethics (W. D. Ross, Trans.). The Floating Press. (Oorspronkelijk werk gepubliceerd in de 4e eeuw v.Chr.)
- Csikszentmihalyi, M. (1990). Flow: The psychology of optimal experience. New York, NY: Harper & Row.
- Davidson, R. J., & Begley, S. (2012). The emotional life of your brain. New York, NY: Hudson Street Press.
- Seligman, M. E. P. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. New York, NY: Free Press.
