Beleggen is niet alleen een kwestie van cijfers, grafieken en rationele besluitvorming; het is ook in sterke mate een psychologisch spel. Bij beleggingsbeslissingen komt veel emotie kijken. Ondanks de bewijzen dat markten over het algemeen redelijk efficiënt werken en dat langetermijnindexbeleggen de meest robuuste strategie is, laten beleggers zich vaak misleiden door allerlei psychologische valkuilen (Kahneman, 2011). Hieronder volgt een uitgebreide analyse van de belangrijkste psychologische uitdagingen waarmee beleggers te maken krijgen, én een handreiking hoe men deze kan overwinnen.
Overmoedsbias (Overconfidence)
Een van de meest voorkomende psychologische valkuilen is overmoedsbias: beleggers overschatten hun eigen kunde en kennis. Ze geloven dat ze de markt kunnen “timen” of kunnen verslaan. Vanuit een behoefte om de persoonlijke situatie actief en voortdurend te verbeteren worden allerlei posities ingenomen in individuele aandelen, fondsen of andere exotische beleggingen.
Oplossing
- Erken je beperkingen: Realiseer je dat zelfs professionele beleggers met enorme researchafdelingen de markt zelden structureel verslaan.
- Erken de statistiek: Onderzoek toont (Malkiel, 2019) dat het overgrote deel van de actieve beleggingsfondsen na kosten achterblijft bij de index. Laat de data tot je doordringen om te beseffen dat bijna niemand (hoe professioneel en deskundig ook) op lange termijn een beter resultaat behaalt dan de markt.
- Automatiseer het beleggingsproces: Door periodiek in te leggen koop je ook als de markt lager staat, vermijd je impulsgedrag en handel je niet uit overmoed.
Kuddegedrag (Herd Behavior) en FOMO
Mensen zijn sociale wezens. Ze hebben de neiging om de massa te volgen, vooral als koersen sterk stijgen of dalen. Dit verschijnsel heet herd behavior. Verwant daaraan is FOMO (Fear Of Missing Out): de angst om buiten een “succesverhaal” te vallen, zoals bij meme-aandelen of crypto-hypes. De geschiedenis van beleggingen (Tulpenmanie, South Sea Bubble, dotcom-zeepbel, etc.) toont dat kuddegedrag keer op keer voorkomt en tot extreme overwaarderingen kan leiden.
Oplossing
- Herken de patronen: Weet dat spectaculaire koerswinsten vaak “te mooi om waar te zijn” zijn. Een plotselinge golf van enthousiasme kan wordt ook vaak gevolgd door een plotselinge golf van deceptie.
- Houd vast aan je plan: Stel de voor jou passende asset-allocatie vast en wijk daar niet vanaf, zeker niet door een tijdelijke hype. Of als de verleiding te groot is, reserveer dan een klein budget dat je kunt missen om ‘mee te spelen’, terwijl het grotere deel van jouw beleggingen rationeel is belegd.
- Sluit (tijdelijk) prikkels buiten: Als het nieuws of social media je voortdurend confronteren met dingen die voor jouw beleggingen relevant lijken en zo allerlei emoties oproepen, kan het helpen om notificaties uit te zetten en minder nieuws te consumeren.
Confirmation Bias
Bij confirmation bias zoeken mensen vooral informatie die hun bestaande mening bevestigt. Als je al gelooft dat een bepaald aandeel, een sector of type belegging een voordeel heeft, zul je geneigd zijn om positieve signalen op te pikken en waarschuwingen te negeren. Dit kan ertoe leiden dat je inderdaad gaat geloven dat het deze keer anders is en het niet langer verstandig is om ‘gewoon’ de markt te volgen. Dit effect wordt versterkt door de selectieve informatie die je online vindt, doordat algoritmes jou informatie tonen op basis van jouw eigen zoekverleden.
Oplossing
- Actief zoeken naar het tegengeluid: Zoek en lees analyses die tégen je eigen standpunt ingaan. Stel jezelf de vraag: “Wat als ik het mis heb?”
- Automatiseer: Volg de markt. Beleg wat je over hebt. Laat je niet afleiden.
Verliesaversie (Loss Aversion)
De pijn van verlies weegt emotioneel gezien zwaarder weegt dan de vreugde van winst. Dit kan beleggers ertoe brengen om het geloof te verliezen in hun eigen strategie als de markt op verlies staat en in paniek te verkopen. Dit is ook de reden dat veel mensen liever sparen (en hun vermogen langzaam laten verdampen door inflatie) dan beleggen. Terwijl bekend is dat dit op lange termijn een beter resultaat oplevert, maar op korte termijn tot verlies kan leiden.
Oplossing
- Stel realistische doelen: Heb géén onrealistische verwachtingen van het rendement. Als je uitgaat van 7% rendement wordt het een stuk logischer dat er een correctie volgt op een stijging van 20%.
- Gebruik gespreide indexbeleggingen: Met brede spreiding voorkom je grote, geconcentreerde verliezen in één positie, waardoor de emotionele schok kleiner is.
- Herinner jezelf aan de lange termijn: Besef dat verliezen op korte termijn vrijwel onvermijdelijk zijn. Het totale rendement over tien of twintig jaar is belangrijker dan het incidentele verlies.
Overreactie en Paniekverkopen
Wanneer de markt plots keldert – denk aan 2008, 2020, of andere crisismomenten – is de verleiding groot om in paniek te verkopen. Mensen willen dan hun verliezen beperken. Vaak blijkt echter dat de belegger die na een crash uitstapt, precies de opleving mist die daarna volgt. Dit patroon is symptomatisch voor overreactie: de angst neemt het roer over, terwijl de fundamentele waarde van de belegging niet per se volledig veranderd is.
Oplossing
- Creëer een noodfonds: Zorg voor een aparte financiële buffer, zodat je niet gedwongen bent om beleggingen te liquideren als je onverwachte uitgaven hebt.
- Ken de geschiedenis: Beleggers die de lange termijn in ogenschouw nemen, weten dat correcties en bear markets erbij horen. Uit de historische data blijkt dat aandelenmarkten zich altijd herstellen (Malkiel, 2019).
- Herbalanceren: In plaats van alles te verkopen, kun je je portefeuille herbalanceren richting de vooraf bepaalde weging tussen aandelen en obligaties. Zo koop je juist aandelen bij wanneer ze goedkoop zijn en beperk je paniekverkopen. Of koop een fonds waarin dit automatisch gebeurt.
Kortetermijndenken in plaats van Langetermijnvisie
Veel beleggers worden verleid door kortetermijnkoersbewegingen of -nieuws. Ze focussen zich op dagelijkse fluctuaties, in plaats van op de onderliggende ontwikkeling van de economie en de compounding van rendementen over jaren of decennia.
Oplossing
- Stel een horizon: Bepaal of je belegt voor 5, 10 of 20 jaar, en beoordeel tussentijds niet bij elke koersdaling of -stijging of je plan nog werkt.
- Minimaliseer je “nieuwsconsumptie”: Hoe vaker je naar de koersen kijkt, hoe groter de kans op emotionele beslissingen.
- Vier de mijlpalen op lange termijn: Richt je op periodieke evaluaties (bijvoorbeeld eens per halfjaar of jaar) in plaats van dagelijkse checks. Zo neem je afstand van de korte termijn.
Vertrouwen op adviseurs, “experts” en “goeroes”
Een andere psychologische valkuil is de verleiding om te denken dat er professionele fondsbeheerders zijn die weten hoe je de markt kunt verslaan en zo hun eigen kosten ruimschoots kunnen terugverdienen. In veruit de meeste gevallen presteren de professionele beheerders niet structureel en duurzaam beter dan de index, zeker niet na aftrek van kosten. Dat dat in de ‘recente’ geschiedenis een aantal beheerders is gelukt, is logisch en meestal gebaseerd op geluk. Omdat er heel veel fondsen zijn, zullen er altijd een paar beheerders met een exceptioneel resultaat overblijven. De kans dat het resultaat van deze fondsen ook in de toekomst beter blijft is helaas erg klein.
Oplossing
- Kijk naar langetermijnstatistieken: Onderzoek wijst uit dat slechts een zeer klein percentage actieve fondsen de markt consistent verslaat, en dat het vooraf lastig te bepalen is welke fondsen dat zullen zijn.
- Kijk naar de kosten: Zelfs als een fonds of goeroe een tijdje goed presteert, kunnen hoge beheerkosten op termijn jouw rendement uithollen. 1% aan kosten kost jou na 40 jaar ook 40% van jouw belegde vermogen.
- Bouw je eigen, eenvoudige strategie: Door te kiezen voor passieve, gediversifieerde indexbeleggingen en een duidelijk plan, ben je minder afhankelijk van het oordeel van externe experts.
Conclusie: De sleutel tot psychologische weerbaarheid
De beurs is vaak onvoorspelbaar en mensen zijn psychologisch niet geprogrammeerd om daarmee om te gaan. De grootste uitdaging is dus niet het vinden van een geheime beleggingsformule, maar het bewaken van je eigen mentale gesteldheid. Samengevat in enkele praktische adviezen:
- Volg een systematische, eenvoudige en gespreide strategie: Kies bijvoorbeeld voor periodieke inleg in goedkope, gediversifieerde index-ETF’s.
- Blijf trouw aan je plan: Stel een asset-allocatie vast die past bij je leeftijd, doelen en risicobereidheid. Pas alleen aan op basis van rationele criteria (herbalanceren), niet op basis van paniek.
- Minimaliseer kosten en focus op de lange termijn: Hoge kosten zorgen vaak voor teleurstellende resultaten. Met een horizon van 20 jaar heeft een belegging in de index tot nu toe altijd een beter resultaat opgeleverd dan sparen.
- Herken en erken je eigen biases: Of het nu gaat om overmoed, confirmation bias of verliesaversie, het begint met bewustwording. Alleen wie beseft dat deze biases bestaan, kan er een plan tegen opstellen.
- Wapen jezelf met kennis: Als je de statistieken kent en overtuigd bent van de ratio van jouw eigen strategie ben je minder geneigd om van koers te veranderen.
Wie deze principes hanteert, is beter gewapend tegen de psychologische uitdagingen die beleggen met zich meebrengt. Zo blijft het rendement niet in de eerste plaats “slachtoffer” van onze eigen emoties, maar kan het optimaal profiteren van de groei die aandelenmarkten (historisch gezien) op de lange termijn hebben laten zien.
Referenties:
- Kahneman, D. (2011). Thinking fast and slow. New York, NY: Farrar, Straus and Giroux.
- Malkiel, B. G. (2019). A Random Walk Down Wall Street: The Time-Tested Strategy for Successful Investing. New York, NY: W. W. Norton & Company.